درس آرام تاریخ
پس از مدت‌ها انتظار، بالاخره نسخه خانگی مستند «رییس الوزراء» در دسترس قرار گرفته و بخش عمده علاقمندان به بیوگرافی‌های تاریخی به تماشای آن نشسته‌اند. این مستند به نویسندگی و کارگردانی سید محمدرضا هاشمیان، روایتی کاملا تاریخی از زندگی احمد قوام‌السطنه، یکی از تاثیرگذارترین شخصیت‌های سیاسی تاریخ ایران در مشروطیت و دوران پهلوی، است که ضمن شیوایی بیانش در شرح وقایع، از برخی اصول مستندسازی هم غافل می‌ماند.
به لحاظ فنی «رییس الوزراء» را باید جدی بگیریم؛ مستندی که از اساس (البته بجز کراوات سرخ قوام که نماد گرایشات سیاسی اوست و تعمدا به چشم بیننده می‌آید) به صورت سیاه و سفید تولید شده و این خصیصه به یکدست بودن اثر کمک شایانی کرده است. مستندی که به لحاظ بصری عمده تصاویرش، از عکس‌ها و فیلم‌های تاریخی گرفته تا جراید قدیمی، همگی سیاه و سفید هستند، و به لحاظ محتوایی هم اثری تاریخی به شمار می‌رود، با انتخاب آگاهانه سیاه و سفید بودن، انسجام ویژه‌ای برای خودش دست و پا کرده.
نحوه ارائه اطلاعات در مستند بسیار جذاب و حرفه‌ای دنبال می‌شود و تمام آن‌چه روی مانیتور می‌بینیم، از فونت‌ها و رفت و آمد ریتمیک عکس‌ها گرفته تا انتخاب رنگ و ارائه‌های اینفوگرافیک، همه چیز خلاقانه و شکیل است و مطابق نقشه بصری کل اثر از رنگ‌های سیاه و سفید، همراه با اندکی قرمز، استفاده می‌کند. استفاده مستندساز از آرشیوهای موجود هم می‌تواند بیننده را حسابی سر ذوق بیاورد؛ چرا که روشن است تیم پژوهشی مستند اسناد زیادی را مورد بررسی قرار داده و، در میان انبوه سندهای موجود، بهترین‌ها را جدا کرده‌اند. عکس‌های پرتعداد که به شکل اسلایدهای متنوع در رفت و آمد هستند، فیلم‌های تاریخی، صداهای رادیوهای بین‌المللی و آرشیو نوشتاری انواع جراید داخلی و خارجی به نحو دلچسبی با لحن و صدای مجید برزگر و نیز متن نریشن‌ها ترکیب شده‌اند تا نشانگر چیره‌دستی و سلیقه مستندساز باشند.
بازسازی دراماتیک وقایع تاریخی هم از دیگر مشقت‌هایی به حساب می‌آید که هاشمیان رنج آن را بر خود هموار ساخته تا آن‌چه می‌خواهد بگوید رساتر و بهتر به مخاطب منتقل شود. نکته جذاب این بازسازی‌ها در آن است که ابدا شکل نمایش پیدا نمی‌کند و به حربه‌ای برای خودنمایی فیلمساز بدل نمی‌شود؛ بلکه کاملا در چهارچوب ابزاری موثر برای کمک به تجسم بهتر حوادث و وقایع تاریخی باقی می‌مانند و به اندازه و آبرومند به پیشبرد روایت یاری می‌رسانند.
در مجموع اما، «رییس الوزراء» پس از نیم ساعت، به وضوح از ریتم می‌افتد و هیچ ترفندی تا پایان نمی‌تواند ضرباهنگ مستند را نجات دهد. در واقع این اثر خیلی زود از یک مستند جذاب و خوش‌ساخت دور می‌شود و تا حد روایتی تاریخی روی قاب تلویزیونی تنزل می‌یابد. روشن است که این دریافت قطعی و روایت یکسویه از شخصیت تاریخی پیچیده و مرموزی مانند احمد قوام‌السلطنه نمی‌تواند چندان رضایت بیننده را جلب کند و، با توجه به حجم بالای نریشن‌ها و عدم ارجاع مناسب به انواع منابع، مخاطب حق دارد به صحت آن‌چه مستند روایتگر آن است، شک کند.
ضعف عمده «رییس الوزراء» را باید در همین بی‌چالش بودنش دانست؛ چرا که مستند در تمام مدت خود حتی به سراغ یک کارشناس مسائل تاریخی و سیاسی هم نمی‌رود و از هیچ مصاحبه شونده‌ای استفاده نمی‌کند. تقریبا هیچ شبهه‌ای هم در مورد درست یا غلط بودن اقدامات مختلف قوام طرح نمی‌شود و بر همین اساس مخاطب اجازه خواهد داشت که احساس کند مستندساز در حال تحمیل قرائت مورد نظر خودش در قالب مستند است. محافظه کاری «رییس الوزراء» یا پرهیز تعمدی سازنده آن از چالش‌های مختلف، مخاطب را ملول می‌کند و مستندی که می‌توانست لااقل در مورد یکی دو اقدام مهم این چهره برجسته تاریخی کنکاش بیشتری بکند، با سهل‌انگاری از کنار هر نوع تردیدی می‌گذرد تا به یک مجله تصویری تاریخی تبدیل شود.
