نگاهی به مهم‌ترین فیلم‌های انقلابی چهار دهه اخیر به مناسبت سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی
پیوند سینما با انقلاب اسلامی همواره مورد تاکید بزرگان کشور بوده و نامگذاری مهم‌ترین رویداد سینمایی ایران به نام دهه مبارک فجر نیز حاکی از همین نسبت ناگسستنی است. تا امروز که چهار دهه از پیروزی انقلاب اسلامی ایران می‌گذرد، عرصه سینما نیز، به مناسبت‌ها و طرق مختلف، محملی برای بازنمایی ایده‌های انقلاب بوده و فیلمسازان مختلفی با شیوه‌های گوناگون درصدد انتقال پیام انقلاب اسلامی با استفاده از مدیوم سینما برآمده‌اند. از میان انبوه فیلم‌هایی که در دوران پس از انقلاب به مفاهیم انقلابی پرداخته‌اند، برخی فیلم‌ها به فراموشی سپرده شده و برخی دیگر جایگاهی ویژه در حافظه بصری مردم ایران به دست آورده و ماندگار شده‌اند. به مناسبت چهلمین سالروز پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی در این مطلب مروری داریم بر ده فیلم برتر با مضامین انقلابی که در انتقال پیام انقلاب اسلامی ایران تاثیرگذار بوده‌اند.
آژانس شیشه‌ای (ابراهیم حاتمی کیا)
برخی نظرسنجی‌ها «آژانس شیشه‌ای» را بهترین فیلم ایرانی پس از انقلاب معرفی کرده‌اند و بسیاری دیگر هم تردیدی در این موضوع ندارند که ساخته تحسین برانگیز ابراهیم حاتمی‌کیا یکی از بهترین آثار سینمای پس از انقلاب است. «آژانس شیشه‌ای» روایت‌گر قصه رزمنده‌ای به نام حاج کاظم (با بازی پرویز پرستویی) بود که در تکاپو برای مداوای هم‌رزمش عباس با بی‌مهری نادیده گرفته می‌شود و وقتی جان عباس را در خطر می‌بیند، برای فراهم شدن شرایط انتقال او به خارج از کشور جهت مداوا، راهی جز گروگان‌گیری در یک آژانس هواپیمایی نمی‌بیند؛ اگرچه تلاش او نافرجام می‌ماند.
«آژانس شیشه‌ای» در شانزدهمین جشنواره فیلم فجر حضوری خیره کننده داشت که حاصل آن دوازده نامزدی، یک دیپلم افتخار بهترین بازیگر نقش مکمل مرد برای حبیب رضایی، و ۹ سیمرغ بلورین در رشته‌های مختلف بود. این فیلم که از بهروز شعیبی نوجوان (کارگردان مهم سال‌های اخیر سینمای ایران) هم در نقش پسر حاج کاظم بهره می‌برد، با حضوری قدرتمندانه در جشنواره فیلم فجر سال ۷۶، موفق شد سیمرغ بلورین بهترین فیلم، بهترین کارگردانی، بهترین فیلمنامه، بهترین موسیقی متن (مجید انتظامی)، بهترین تدوین (هایده صفی‌یاری)، بهترین بازیگر نقش اصلی مرد (پرویز پرستویی)، بهترین بازیگر نقش مکمل مرد (رضا کیانیان)، بهترین بازیگر نقش مکمل زن (بیتا بادران) و بهترین فیلم از نگاه تماشاگران را به خود اختصاص دهد و با اقتدار بهترین فیلم آن سال شود.
بوی پیراهن یوسف (ابراهیم حاتمی‌کیا)
هفتمین فیلم بلند ابراهیم حاتمی‌کیا، چنان که از نامش برمی‌آید، به دغدغه‌ها و بیم و امیدهای خانواده‌های مفقودین جنگ تحمیلی و شهدای گمنام می‌پرداخت. «بوی پیراهن یوسف» داستان همراهی یک راننده تاکسی به نام غفور (علی نصیریان) با دختر جوان از فرنگ برگشته‌ای به نام شیرین (نیکی کریمی) را روایت می‌کرد که هر دو در انتظار عزیز مفقود شده خود در جنگ هستند. این فیلم که با موسیقی ماندگار مجید انتظامی جزو آثار ماندگار حاتمی‌کیا محسوب می‌شود، در چهاردهمین جشنواره فیلم فجر شرکت کرد که حاصل حضورش در این رویداد سه نامزدی سیمرغ بلورین بهترین صدابرداری، بهترین صداگذاری و بهترین فیلمبرداری بود. هرچند «بوی پیراهن یوسف» در جشنواره فجر دستش از سیمرغ کوتاه ماند، ولی مورد توجه مردم قرار گرفت و بارها از تلویزیون هم پخش شد.
روایت فتح (سید مرتضی آوینی)
«روایت فتح» را می‌توان به‌یادماندنی‌ترین و تاثیرگذارترین مجموعه مستند تاریخ تلویزیون ایران در سال‌های پس از انقلاب اسلامی دانست که در پنج فصل از شبکه اول سیمای جمهوری اسلامی ایران پخش می‌شد. خالق این مجموعه شهید سید مرتضی آوینی بود که در زمان حیاتش هم یکی از شناخته شده ترین اهالی رسانه و منتقدی با دانش به شمار می‌رفت. شهید آوینی در مجموعه «روایت فتح» با ترکیب هنرمندانه متون ادبی دلنشینی که از قلم خودش تراویده بود با تصاویر خشونت‌بار جنگ تحمیلی به چندین عملیات مهم دوران دفاع مقدس می‌پرداخت و زوایای تازه‌ای از حال و هوای جبهه‌های نبرد را با فرم خاص مستندش به تصویر می‌کشید. مجموعه «روایت فتح» بعدها منشاء الهامات فراوانی در عرصه‌های فرهنگی و هنری شد.
بازمانده (سیف الله داد)
اگر متولد دهه شصت باشید احتمالا تصاویر اقتباس تاثیرگذار مرحوم سیف الله داد از داستان «بازگشت به حیفا» با عنوان «بازمانده» را بارها از قاب تلویزیون تماشا کرده‌اید. فیلمی با فرم منحصربفرد و بازی بازیگران غیر ایرانی که، اگرچه به لحاظ قصه به مسئله فلسطین و درگیری‌های اعراب و اسرائیل در این منطقه می‌پردازد، اما با روایتی چندلایه پیام اصلی آزادی‌خواهی تمام مردم جهان و نگرش انقلابی و وطن‌پرستانه را به تصویر می‌کشد. «بازمانده» که از بازی بازیگرانی چون سلما مصری در نقش صفیه، جیانا عید، بسام کوسا و جمال سلیمان بهره می‌برد، در چهاردهمین جشنواره فیلم فجر به نمایش در آمد و حاصل این حضور چهار نامزدی و یک سیمرغ بلورین بود. «بازمانده» نامزدی سیمرغ بلورین فجر را در رشته‌های بهترین بازیگر نقش اصلی زن برای سلما مصری، بهترین فیلم و بهترین فیلمنامه برای سیف الله داد به همراه داشت و در نهایت جایزه ویژه هیئت داوران را به دست آورد.
چ (ابراهیم حاتمی‌کیا)
حاتمی‌کیا، که می‌توان به حق او را دغدغه‌مندترین کارگردان ایرانی در عرصه انتقال پیام‌های انقلاب اسلامی نامید، در سال ۹۲ از پروژه جدیدش با موضوع زندگی شهید چمران رونمایی کرد. «چ» که به روایت دوره‌ای مهم از زندگی شهید چمران در نبرد پاوه و تلاش‌های او برای ایجاد صلح بین مردم پاوه، گروه‌های جدایی طلب کردستان و سپاه پاسداران انقلابی اسلامی می‌پرداخت، به لحاظ تولید، اثری مهم و پرزحمت محسوب می‌شد که در زمینه جلوه‌های ویژه بصری یک فیلم شاخص و پیشرو در سینمای ایران بود. این فیلم در سی‌ودومین جشنواره فیلم فجر و در میان واکنش‌های متضاد مردم و منتقدان به نمایش درآمد و حاصل حضورش در این رویداد سینمایی هفت نامزدی و کسب پنج سیمرغ بلورین بود. «چ» که در رشته‌های بهترین فیلم، بهترین کارگردانی و بهترین طراحی صحنه و لباس نامزد شده بود، در پنج رشته بهترین بازیگر نقش مکمل مرد برای بابک حمیدیان (مشترک با «رستاخیر»)، بهترین تدوین، بهترین جلوه‌های ویژه بصری، بهترین جلوه‌های ویژه میدانی، و بهترین صدای فیلم موفق به دریافت سیمرغ بلورین فجر شد تا پس از «رستاخیر» دومین فیلم موفق آن سال لقب گیرد. این فیلم همچنین در نگاه تماشاگران نیز جزو پنج فیلم پراستقبال جشنواره بود.
شیار ۱۴۳ (نرگس آبیار)
نخستین درخشش کارگردان زن و خوش آتیه سال‌های اخیر سینمای ایران به فیلمی در حوزه دفاع مقدس اختصاص داشت که نمایش آن در سی‌ودومین جشنواره فیلم فجر چشم‌ها را خیره کرد. «شیار ۱۴۳» که نام خود را از نام یک منطقه جنگی در تفحص اجساد مطهر شهدا گرفته است، به روایت روزگار غم‌انگیز زنی به نام الفت می‌پرداخت که چشم انتظار بازگشت فرزندش از جنگ بود و خبر موثقی از او به دست نمی‌آورد. «شیار ۱۴۳» که هم در عرصه بین‌المللی حضوری موفق داشت و هم در گیشه به فروش خوبی دست یافت، در جشنواره فجر هم مورد توجه قرار گرفت و علاوه بر نامزدی در رشته‌های بهترین فیلم، بهترین موسیقی متن، بهترین چهره‌پردازی و بهترین صدای فیلم، سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اصلی زن را هم برای مریلا زارعی به ارمغان آورد. علاوه بر این، «شیار ۱۴۳» سیمرغ بهترین فیلم از نگاه تماشاگران را هم به خودش اختصاص داد که برای نخستین فیلم یک کارگردان موفقیتی چشمگیر محسوب می‌شد.
دیده‌بان (ابراهیم حاتمی‌کیا)
از دومین فیلم بلند ابراهیم حاتمی‌کیا، هنوز هم پس از گذشت حدود سه دهه از اکرانش، به عنوان نقطه درخشانی در کارنامه این کارگردان یاد می‌شود. این فیلم که حاصل حضور و تجربه‌های کارگردانش در جبهه‌های جنگ تحمیلی بوده و در سال‌های پایانی جنگ هم به نمایش درآمده، به خاطر فضای واقعی و در عین حال دراماتیکی که از فضای جنگ ارائه می‌کند، در زمان اکرانش مورد توجه بسیاری از مردم و منتقدان قرار گرفت. «دیده‌بان» را به نوعی می‌توان روایت انسانی و دراماتیک مقابله یک دیده‌بان با هراس‌های درونی‌اش در جبهه‌های نبرد و تکامل شخصیتی وی در توکل به خدا و پیمودن مسیر شهادت دانست. مایه‌های مستندگونه این فیلم به جذابیت‌هایش کمک شایانی کرده و همراهی و همدلی مخاطب را به ارمغان آورده است که این امر در بخش‌های محاصره به اوج خودش می‌رسد. «دیده‌بان» در سال شصت‌وهفت در هفتمین جشنواره فیلم فجر شرکت کرد و در نهایت موفق به دریافت جایزه ویژه هیئت داوران برای بهترین کارگردانی و سیمرغ بلورین بهترین فیلم دوم از این رویداد شد.
ایستاده در غبار (محمد حسین مهدویان)
رونمایی از فیلم متفاوت یک کارگردانی جوان و کار اولی در جشنواره فیلم فجر نگاه‌ها را خیره و عموم مردم و منتقدان را نسبت به ظهور یک استعداد جدید در سینمای ایران امیدوار کرد. «ایستاده در غبار» نخستین اثر محمد حسین مهدویان دست روی موضوع مهم سرنوشت حاج احمد متوسلیان گذاشته بود و با فرم عالی‌اش که صداهای واقعی را با تصاویر بازسازی شده ترکیب کرده بود، شکل جدیدی از فیلمسازی را در سینمای انقلاب جا انداخت. انتخاب جذاب موضوع، بازی عالی هادی حجازی‌فر در نقش حاج احمد، فیلمبرداری متفاوت، اطلاعات غنی تیم پژوهشی اثر و مهم‌تر از همه کارگردانی شاخص مهدویان «ایستاده در غبار» را به یکی از بهترین فیلم‌های انقلابی تاریخ سینمای ایران بدل کرد و در جشنواره سی‌وچهارم فجر ۹ نامزدی را به همراه داشت که از میان سیمرغ‌های بلورین بهترین فیلم، بهترین جلوه‌های ویژه میدانی و بصری، بهترین طراحی صحنه و لباس و جایزه ویژه هیئت داوران در بخش کارگردانی نگاه نو را هم به خود اختصاص داد؛ دستاوردی که برای کار اول یک کارگردان جوان بسیار امیدبخش بود.
ماجرای نیمروز (محمد حسین مهدویان)
مهدویان که با فیلم اولش به عنوان یک استعداد ناب در سینمای ایران شناخته می‌شد، یک سال بعد و برای فیلم دومش هم به سراغ موضوع پرالتهاب دیگری رفت و «ماجرای نیمروز» را درباره وقایع تروریستی سال شصت به دست مجاهدین ساخت. این فیلم که سید محمود رضوی تهیه‌کنندگی آن را بر عهده داشت گام دیگری در مسیر پیشرفت مهدویان محسوب می‌شد و علاوه بر تکامل اجرا و کارگردانی، با اضافه شدن بازیگران کاربلدی مانند جواد عزتی، احمد مهران‌فر و مهدی پاکدل به یک اثر محبوب و جذاب تبدیل شد. «ماجرای نیمروز» در سی‌وپنجمین جشنواره فیلم فجر ۹ نامزدی به دست آورد که حاصل آن چهار سیمرغ بلورین بهترین طراحی صحنه و لباس، بهترین فیلم از نگاه تماشاگران، بهترین فیلم و بهترین فیلم از نگاه ملی بود. هادی حجازی‌فر و جواد عزتی نیز دو کاندیدای بهترین بازیگر نقش مکمل مرد از این فیلم بودند که البته به سیمرغ دست نیافتند.
