نگاهی به سینمای پرویز شهبازی
پرویز شهبازی متولد سال ۱۳۴۱ تهران نویسنده، کارگردان و تدوین‌گر سینمای ایران است که کار حرفه‌ای خود را از سال ۱۳۷۳ با طراحی داستان «بادکنک سفید» جعفر پناهی آغاز کرد و تا به امروز در مقام کارگردان پشت دوربین هفت فیلم بلند ایستاده است... شهبازی علاوه بر کارگردانی، تدوین‌گر قابلی است و چندین فیلمنامه را هم برای دیگر کارگردان‌های مطرح سینما نوشته است.
از فیلمنامه فیلم ضعیف «هرچی خدا بخواد» وحید میهن دوست و اثر جنجالی شهرام شاه حسینی، یعنی «خانه دختر» هم که بگذریم، شهبازی، در مقام نویسنده برای دیگران، در همکاری‌اش با مازیار میری خوش درخشید و توانست با فیلمنامه «به آهستگی» دیپلم افتخار بهترین فیلمنامه از بیست و چهارمین جشنواره فیلم فجر و جایزه انجمن منتقدان و نویسندگان سینمای ایران را از آن خود کند.
در مجموع امّا به نظر می‌رسد او ترجیح می‌دهد بهترین فیلمنامه‌هایش را خودش بسازد. شهبازی سال‌های طولانی مترصد فیلمسازی در سینمای ایران بود و، با میانگین هفت فیلم در بیست و دو سال، یکی از گزیده‌کارترین فیلمسازان ایران در دو دهه اخیر محسوب می‌شود که شایستگی‌هایش به عنوان نویسنده و کارگردان خیلی دیر برای عموم آشکار شد؛ اما او در پنجاه و هشت سالگی همچنان با قدرت به فیلم ساختن و شرکت در جشنواره‌ها و رقابت‌های مختلف سینمایی ادامه می‌دهد.
دوره اول – در آرزوی بازیگر حرفه‌ای
شهبازی کار حرفه‌ای‌اش به عنوان کارگردان فیلم‌های بلند را با فیلم «مسافر جنوب» در سال ۱۳۷۵ آغاز کرد؛ اثری که بازیگر مطرحی نداشت و داستان آشنایی یک نوجوان اهوازی به نام رضا با یک پیرزن را روایت می‌کرد. «مسافر جنوب» علی‌رغم این که از بازیگر مهمی بهره نمی‌برد و نخستین کار شهبازی محسوب می‌شد، علاوه بر موفقیت در چند جشنواره بین‌المللی در توکیو، بوسان، تورین و بلگراد، موفق شد در پانزدهمین جشنواره فیلم فجر هم درخشان ظاهر شود.
این فیلم در جشنواره فجر سال ۱۳۷۵ برنده سیمرغ بلورین بهترین فیلم اول شد و در پنج رشته بهترین فیلم، بهترین کارگردانی، بهترین فیلمنامه، بهترین صدابرداری و بهترین تدوین هم نامزد شده بود که، در چهار مورد از این نامزدی‌ها، قافیه را به شاهکار موفق و ماندگار مجید مجیدی، «بچه‌های آسمان» واگذار کرد.
سه سال بعد شهبازی فیلم «نجوا» را ساخت که این فیلم هم بازیگر مطرحی نداشت و یک روز از زندگی دو برادر و یک خواهر شهرستانی را روایت می‌کرد که به دلیلی باید یک پدر یا بزرگتر برای خودشان دست و پا می‌کردند. «نجوا» در در هجدهمین جشنواره فیلم فجر نامزد سیمرغ بلورین بهترین فیلمنامه و بهترین صدابرداری شد، اما به جایزه‌ای دست نیافت. با این حال شهبازی دیگر استعداد خودش را به نمایش گذاشته بود و وقت آن رسیده بود که بازیگران مطرح‌تری به پیشنهادش پاسخ مثبت بدهند.
دوره دوم – قد کشیدن مرد کم‌ادعا
فیلم «نفس عمیق» تولید سال ۱۳۸۱ به معنای واقعی برای همه شگفت‌آور بود و به شدت مورد توجه منتقدان قرار گرفت. این فیلم که از حضور مریم پالیزبان بهره می‌برد، در بیست و یکمین جشنواره فیلم فجر موفق شد، علاوه بر دست یافتن به سیمرغ بلورین بهترین فیلمنامه، در سه رشته بهترین کارگردانی، بهترین فیلم، بهترین بازیگر نقش اول زن (برای مریم پالیزبان) و بهترین اثر سینمای هنر و تجربه هم نامزد سیمرغ شود.
«نفس عمیق» که داستان زندگی سه جوان را در دهه هفتاد تهران روایت می‌کرد، در جشنواره‌های بین‌المللی بوسان، بلگراد و تورین هم موفق ظاهر شد و نهایتا به عنوان نماینده ایران به آکادمی اسکار معرفی شد.
شش سال بعد شهبازی بالاخره همکاری با ستاره درجه یک سینما را تجربه کرد و فیلم «عیار ۱۴» را با حضور محمدرضا فروتن، که یکی از بهترین بازیگران آن روزهای سینمای ایران محسوب می‌شد، ساخت؛ کامبیز دیرباز و مینا ساداتی هم دیگر بازیگران این فیلم بودند. «عیار ۱۴» زندگی مردی در یک شهرستان را به تصویر می‌کشید که گذشته‌اش دوباره پس از سال‌ها گریبان او را گرفته.
این فیلم در بیست و هفتمین دوره جشنواره فیلم فجر حضور داشت و علاوه بر نامزدی در سه رشته بهترین بازیگری اصلی مرد (برای محمدرضا فروتن)، بهترین بازیگر مکمل مرد (برای کامبیز دیرباز) و بهترین فیلمنامه (برای خود پرویز شهبازی) توانست سیمرغ بلورین جایزه ویژه هیئت داوران جشنواره را هم از آن خود کند.
دوره سوم – اوج‌گیری در دهه نود
در ابتدای دهه نود پرویز شهبازی دیگر اسم و رسمی داشت و به عنوان یک کارگردان خوش قریحه و کاربلد، طی دو دهه فعالیت سینمایی، خودش را ثابت کرده بود. همین موضوع باعث شده بود که او جسارت استفاده از یک بازیگر فیلم‌اولی، یعنی نازنین بیاتی، را به دست آورد و نهایتاً ترکیب حضور بیاتی تازه‌کار -با یک نقش سخت- در کنار بازیگران شناخته شده‌ای مانند پگاه آهنگرانی و احمد مهران‌فر دلنشین و موفقیت آمیز از آب درآمد.
«دربند» به برشی از زندگی یک دختر درس‌خوان شهرستانی در تهران می‌پرداخت که شرایط سخت زندگی در پایتخت او را وارد بحرانی ناخواسته و اسفناک کرد. لحن فیلم به شدت مورد توجه مردم و منتقدان قرار گرفت و صراحت و تیغ تیز نقد اجتماعی شهبازی بار دیگر قدرت فیلمسازی او را به رخ کشید.
«دربند» در سی‌ویکمین جشنواره فیلم فجر درخشان ظاهر شد و در هشت رشته بهترین کارگردانی، بهترین بازیگر نقش اصلی زن (برای نازنین بیاتی)، بهترین بازیگر نقش مکمل زن (برای پگاه آهنگرانی)، بهترین صداگذاری، بهترین صدابرداری، بهترین طراحی صحنه و لباس، بهترین فیلمبرداری و بهترین فیلمنامه نامزد سیمرغ بود که در این میان پگاه آهنگرانی برای بازیگری نقش مکمل زن و هومن بهمنش برای فیلمبرداری موفق به دریافت سیمرغ بلورین شدند.
این فیلم همچنین موفق شد جایزه بهترین کارگردانی را از انجمن منتقدان و نویسندگان سینمای ایران به دست آورد و شانس جدی معرفی به اسکار به عنوان نماینده ایران به شمار می‌رفت که در این زمینه رقابت را به «گذشته» اصغر فرهادی واگذار کرد؛ انتخابی که هنوز هم بسیاری از کارشناسان معتقدند حق فیلم شهبازی در آن نادیده گرفته شده است.
در سال ۹۴ پرویز شهبازی با «مالاریا» در سی‌وچهارمین جشنواره فیلم فجر حاضر شد، اما بجز نامزدی بهترین بازیگر نقش مکمل مرد برای آذرخش فراهانی دستاوردی به همراه نداشت.
«مالاریا» که از بازی ساعد سهیلی بهره می‌برد، فیلم خوش‌ساختی بود که داستان آوارگی یک دختر و پسر جوان در تهران و همراهی ناخواسته آن‌ها با مردی را روایت می‌کرد که قصد کمک به ایشان را در مواجهه با مشکلات دارد. این فیلم که از حاشیه صوتی جذابی بهره می‌برد در قصه‌گویی و اجرا بسیار ظریف و چندلایه بود و پایان بازش به شدت مخاطب را درگیر می‌کرد.
«مالاریا» در هفتاد و سومین دوره جشنواره معتبر ونیز در بخش رسمی رقابت افق‌ها پذیرفته شد و در چند جشنواره بین‌المللی دیگر، از جمله روسیه، ژنو، سانفرانسیسکو، ترکیه و مراکش هم درخشید؛ تا جایی که یکی از شانس‌های معرفی به رقابت اسکار بود، اما این رقابت را هم به «نفس» نرگس آبیار واگذار کرد.
پرویز شهبازی در چند سال گذشته در مقام نویسنده و کارگردان با دو فیلم در سی و هفتمین جشنواره فیلم فجر حضور داشت. فیلمنامه «سال دوم دانشکده من» را نوشت که رسول صدر عاملی، فیلمساز باسابقه و شناخته شده فیلم «من ترانه پانزده سال دارم»، آن را کارگردانی کرده است.
شهبازی خودش هم در مقام نویسنده و کارگردان با فیلم «طلا» در سی و هفتمین جشنواره فیلم فجر حضور داشته که از حضور بازیگران شاخصی مانند هومن سیدی، نگار جواهریان، طناز طباطبایی و مهرداد صدیقیان بهره می‌برد و محمد شایسته و رامبد جوان تهیه کنندگی مشترک «طلا» را بر عهده دارند.
