نگاهی به کارنامه سید رضا میرکریمی به بهانه حضور فیلم سینمایی «قصرشیرین» در بخش سودای سیمرغ سی و هفتمین جشنواره فیلم فجر
رضا میرکریمی متولد ۱۳۴۵ زنجان فارغ‌التحصیل گرافیک از دانشگاه تهران است که از بیست‌ویک سالگی فعالیت جدی هنری‌اش را با ساخت فیلم‌های کوتاه آغاز کرده. میرکریمی پس از چند فیلم کوتاه کار حرفه‌ای خود را در تلویزیون پی‌گرفت و در اواسط دهه هفتاد، علاوه بر سریال «آفتاب و عزیز خانم»، مجموعه محبوب و به‌یادماندنی «بچه‌های مدرسه همت» را هم برای شبکه دو ساخت. او سپس به سینما کوچ کرد و تا به امروز که حدود دو دهه از شروع کارگردانی فیلم‌های بلندش در سینما می‌گذرد، مجموعه‌ای از فیلم‌های شاخص با کلکسیونی از جوایز ملی و بین‌المللی را در کارنامه دارد...
کودک و سرباز – ۱۳۷۸
میرکریمی از همان ابتدا، و با نخستین اثر بلندش «کودک و سرباز» توانست قدرت فیلمسازی خود را هم در طراحی قصه و هم در اجرا به رخ بکشد. گره اصلی قصه این اثر به ماجرای سفر یک سرباز عاشق در آستانه تعطیلات با یک کودک بزهکار اختصاص داشت و علی‌رغم این‌که بازیگر شاخصی را به خود نمی‌دید، دغدغه‌های انسانی کارگردان را به خوبی بازنمایی می‌کرد. میرکریمی با این فیلم موفق شد جایزه بالن نقره‌ای جشنواره سه قاره نانت را به دست آورد. جایزه هیئت داوران و بهترین فیلمنامه از جشنواره آسیاپاسفیک نیز برای نخستین اثر یک کارگردان صاحب‌سبک موفقیت قابل توجهی محسوب می‌شد.
زیر نور ماه – ۱۳۷۹
نخستین اثر از سه‌گانه مربوط به روحانیون، یعنی «زیر نور ماه»، «مارمولک» کمال تبریزی و «طلا و مس» همایون اسعدیان (هر سه به تهیه‌کنندگی منوچهر محمدی) را کارگردان تازه نفس و خلاقی کارگردانی کرد که، علی‌رغم نگاه مثبتش به دین و شخصیت‌پردازی عالی کاراکتر روحانی، شجاعت خاصی در انتقاد و طرح مفاهیم تامل برانگیز از خود نشان می‌داد. «زیر نور ماه» که در آن دوره از تاریخ سینمای ایران یک اثر آوانگارد و پرحاشیه محسوب می‌شد، داستان طلبه جوانی را روایت می‌کرد که در پی دزدیده شدن لباس‌هایش به زیر پوست شهر سرک کشید و پس از تردیدهای فراوان، به دریافت جدیدی از دین و جامعه دست یافت. این اثر علاوه بر جایزه ویژه هیئت داوران جشنواره فجر موفق به کسب چند موفقیت در سطح بین‌المللی هم شد.
اینجا چراغی روشن است – ۱۳۸۰
اثر بعدی میرکریمی هم نطفه نوعی نگرش روشفکرانه دینی را در خود می‌پروراند و داستان متولی کند ذهن امام‌زاده‌ای را روایت می‌کرد که برای کمک به مجاورین و اهالی روستا از امکانات آن مکان مقدس مایه می‌گذاشت. این فیلم که در زمان خودش با واکنش‌ها متضادی از سوی منتقدان همراه بود، سیمرغ بلورین کارگردانی جشنواره فیلم فجر را برای رضا میرکریمی به ارمغان آورد.
خیلی دور خیلی نزدیک – ۱۳۸۳
اثر بعدی میرکریمی به نوعی واجد جامعیت و افق دید وسیع‌تری نسبت به آثار قبلی او بود و گام بلند دیگری به سوی پیشرفت در کارنامه هنری این کارگردان محسوب می‌شد. «خیلی دور خیلی نزدیک» نگاهی جذاب به مقوله تقابل سنت و مدرنیته داشت و به برهه‌ای از زندگی یک مرد متمول (با بازی عالی مسعود رایگان) می‌پرداخت که در موقعیتی خاص قرار می‌گیرد و نسبت به معنای زندگی خودش دچار تردیدهایی می‌شود. سیمرغ بلورین بهترین فیلم از جشنواره فیلم فجر و نمایندگی ایران در رقابت اسکار بهترین فیلم خارجی زبان از جمله موفقیت‌های این فیلم بود.
به همین سادگی – ۱۳۸۶
میرکریمی که در آثار قبلی‌اش به نقادی مفاهیمی همچون دین، اخلاق، فقر، معنای زندگی و… پرداخته بود، از سال ۸۶ صفحه جدیدی از خط فکری حاکم بر کارنامه هنری‌اش را گشود و با «به همین سادگی» به دغدغه اصلی‌اش در یک دهه اخیر، یعنی خانوده، وارد شد. این فیلم برشی یک روزه از زندگی فداکارانه و پرمشقت یک مادر ایرانی را به تصویر می‌کشید که، علی‌رغم بی‌مهری همسر همیشه غایب و شرایط دشوار مدیریت خانه، از هیچ گونه فداکاری و جانفشانی برای حفظ خانواده‌اش دریغ نمی‌کرد. «به همین سادگی» برنده جوایز بهترین فیلم، بهترین فیلمنامه (برای رضا میرکریمی و شادمهر راستین) و بهترین بازیگر نقش اول زن (برای هنگامه قاضیانی) در بیست‌وششمین جشنواره فیلم فجر شد و علاوه بر چندین نامزدی دیگر در فجر و جشن خانه سینما، در جشنواره‌های مسکو و وارنا هم به موفقیت دست یافت.
یه حبه قند – ۱۳۸۹
برای تماشای اوج قدرت‌نمایی رضا میرکریمی در مقام کارگردان باید تا سال ۸۹ صبر می‌کردیم؛ جایی که «یه حبه قند»، شاهکاری خوش‌رنگ و جذاب با قاببندیهایی شگفت‌انگیز و مسحورکننده، نشان داد کارگردان متفکر و دغدغه‌مندی که در سال‌های قبل می‌شناختیم، در زمینه هنرنمایی‌اش با زبان تصاویر هم چیزی کمتر از همکارانش ندارد. «یه حبه قند» در قصه راوی یک روز خاص از زندگی خانواده‌ای سنتی بود که برای عروسی یکی از اعضا آماده می‌شدند، ولی اتفاقات به نحوی دیگر برایشان رقم خورد. میرکریمی در این اثر، علی‌رغم مانور اثرگذارش در کارگردانی، از خط فکری اصلی خود منحرف نشد و به نوعی دغدغه تقابل سنت و مدرنیته در «خیلی دور خیلی نزدیک» را با مسئله الگوی ایرانی – اسلامی خانواده در «به همین سادگی» به هم آمیخت و اثری ماندگار خلق کرد.
امروز – ۱۳۹۲
پس از حدود سیزده سال از ساخت «زیر نور ماه»، میرکریمی با یک فیلم تاثیرگذار دیگر به تم محبوبش با مایه‌های اخلاقی و دینی بازگشت و این بار یک نمایش قابل قبول از ماجرای اخلاقی یک راننده تاکسی متدین را، در مواجهه‌اش با یک زن باردار ستم‌دیده و سیل تهمت‌ها و نگاه‌های مغرضانه مردم، به تصویر کشید. «امروز» اثری تاثیرگذار و تامل برانگیز بود که البته چندان مورد توجه منتقدان قرار نگرفت.
دختر – ۱۳۹۴
دو سال بعد میرکریمی دوباره به مسئله خانواده پرداخت و در فیلم جدیدش «دختر» ماجراهای کشمکش یک دختر جوان با پدر سنتی و در عین حال زحمت‌کش و نگرانش را به تصویر کشید. میرکریمی سعی داشت با نگرش انتقادی جدیدش نشان دهد که بسیاری از شکاف‌های بین نسل‌ها و معضلات درون خانوادگی در جامعه ایران صرفاً با آگاهی و انعطاف فکری قابل حل و فصل شدن است. «دختر» در سی‌وچهارمین جشنواره فیلم فجر به شدت مورد توجه داوران قرار گرفت و با هفت نامزدی بسیار قوی ظاهر شد، هرچند در نهایت موفق به کسب جایزه نشد.
قصر شیرین – ۱۳۹۷
رضا میرکریمی امسال با فیلم جدید «قصر شیرین» در جشنواره فیلم فجر حضور خواهد داشت و خلاصه‌های منتشر شده از این فیلم نشان می‌دهد که باز هم محور قصه را مفاهیم اخلاقی، با توجه ویژه به خانواده، تشکیل می‌دهد. «قصر شیرین» یک فیلم اجتماعی آپارتمانی به معنای مرسوم نیست و بخش‌های زیادی از آن در خارج از تهران فیلمبرداری شده. نقش اصلی این فیلم را هم حامد بهداد، در نخستین همکاری‌اش با میرکریمی، ایفا می‌کند.
نماینده ایرانی اسکار
رضا میرکریمی در زمینه معرفی فیلم به اسکار جزو پرافتخارترین کارگردانان سینمای ایران محسوب می‌شود که توانسته سه فیلم «خیلی دور خیلی نزدیک»، «یه حبه قند» و «امروز» را راهی این رقابت کند. از این جهت میرکریمی، در کنار اصغر فرهادی و پس از مجید مجیدی، جزو پرافتخارترین کارگردان‌های ایرانی محسوب می‌شود.
قدرت بازی گرفتن
از مهم‌ترین نکات شاخص کارنامه هنری رضا میرکریمی در مقام کارگردان می‌توان به قدرت او در بازی گرفتن از بازیگران اشاره کرد. میرکریمی تقریبا در تمام فیلم‌هایش توانسته بازی‌هایی را از بازیگران ایرانی در مقام نقش‌های اصلی بگیرد که بعدها در کارنامه هنری آن‌ها به نقطه قوت پررنگی تبدیل شده است. بازی عالی مسعود رایگان در «خیلی دور خیلی نزدیک»، حضور متفاوت حبیب رضایی در «اینجا چراغی روشن است»، نمایش تک‌نفره و بی‌نقص هنگانه قاضیانی در «به همین سادگی» و بازی کم‌دیالوگ و اثرگذار پرویز پرستویی در «امروز» از شاخص‌ترین بازی‌هایی محسوب می‌شوند که جلوی دوربین میرکریمی شکل گرفته‌اند.
