سی‌وهفتمین جشنواره فیلم فجر، همزمان با چهلمین سالروز پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی، دوشنبه شب بیست و دوم بهمن ماه، با حضور مسئولین و هنرمندان، با معرفی برترین‌های رشته‌های مختلف، به کار خود پایان داد. این مراسم که اجرای آن به عهده محمدرضا شهیدی‌فر بود، در مرکز همایش‌های برج میلاد برگزار شد و در نهایت فیلم سینمایی «شبی که ماه کامل شد» ساخته نرگس آبیار، با اختلاف، عنوان موفق‌ترین فیلم جشنواره سی‌وهفتم را از آن خود کرد. در این مطلب به مهم‌ترین نکات اصلی و حواشی اختتامیه جشنواره سی‌وهفتم می‌پردازیم...
حضار و مهمانان ویژه
در بخش هنرمندان، علاوه بر اعضای هیئت داوران و عموم سینماگران که در مراسم اختتامیه جشنواره فجر حاضر بودند، حضور علی نصیریان و جمشید مشایخی، دو پیشکسوت اثرگذار تاریخ سینما در کنار یکدیگر، از نکات جذاب جشنواره بود که قاب‌های زیبایی را به وجود آورد. جمشید مشایخی، در حالی که به دلیل کسالت امکان حضور بر روی سن مراسم را نداشت، پس از اهدای سیمرغ بلورین به علی نصیریان در پایین استیج به تمجید از این هنرمند کهنه‌کار پرداخت و ضمن اشاره به نخستین تجربه‌اش در تئاتر با کارگردانی نصیریان، فوت همسر او را نیز تسلیت گفت. از میان مسئولین هم، علاوه بر دکتر عباس صالحی (وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی) و حسین انتظامی (معاونت سینمایی این وزارت)، چهره‌های مهم دیگری در سالن به چشم می‌خوردند که از میان ایشان می‌توان به علی جنتی (وزیر سابق فرهنگ و ارشاد اسلامی)، علی ربیعی (وزیر سابق کار) و محمود واعظی (مسئول دفتر رییس جمهور) اشاره کرد.
سخنرانی‌های کوتاه
دو سخنرانی اصلی اختتامیه جشنواره فجر، که معمولا در همه دوره‌ها پای ثابت برنامه مراسم محسوب می‌شوند، به دبیر جشنواره و وزیر ارشاد اختصاص دارد. امسال هم طبق سنوات گذشته ابراهیم داروغه‌زاده، دبیر جشنواره، در سخنرانی خود به شرح وضعیت، رونق سینمای ایران و دستاوردهای خانواده بزرگ سینما در یک سال گذشته پرداخت و وزیر ارشاد نیز در سخنرانی کوتاهش پس از چند جمله به قرائت بخش‌هایی از پیام رییس جمهور خطاب به جشنواره بسنده کرد. بیانیه هیئت داوران نیز که توسط مهرزاد دانش، منتقد سینما و عضو این هیئت، قرائت شد، حاوی نکاتی درباره کیفیت بالای فیلم‌ها، تقدیر از فیلمسازان و هنرمندان حاضر در جشنواره و مرور وجوه پیشرفت جشنواره امسال نسبت به ادوار گذشته بود.
مواجهه‌های به‌یادماندنی
جشنواره فیلم فجر همواره محلی برای تقابل‌های افراد مختلف از طیف‌های متفاوت مردم، مسئولین و هنرمندان بوده است. جشنواره امسال نیز از دو جهت قاب‌های ماندگاری آفرید که مطمئناً تا سال‌ها در خاطرات سینمادوستان باقی خواهد ماند. تشویق پرشور مردم و تقدیر ویژه مجری جشنواره از خانم مرضیه هاشمی، خبرنگار و مستند ساز مسلمان ایرانی-آمریکایی، از نکات جالب اختتامیه جشنواره امسال بود که با کلیپ مربوط به تحریم‌های آمریکا و واکنش‌های سینماگران ایران به این مسئله هم مرتبط بود. همچنین دیدار خانم اعظم محسن‌دوست، مادر شهیدان فائزه و شهاب منصوری (دو شهیدی که زندگی ایشان در فیلم سینمایی «شبی که ماه کامل شد» روایت شده بود) با الناز شاکردوست و پدرام شریفی (دو بازیگری که نقش این دو شهید را بازی کرده بودند) از دیگر نکات جذاب مراسم اختتامیه بود.
برگزاری و اجرای منسجم
از جهت شیوه برگزاری، مراسم امسال را احتمالاً باید یکی از بهترین اختتامیه‌های تاریخ جشنواره فیلم فجر بدانیم. علی‌رغم کمبود تصاویر و تیزرها، که تقریبا هر سال مشکل اصلی کلیپ‌های معرفی به شمار می‌رود، کلیپ‌ها اشتباه مهمی نداشتند و با طراحی قابل قبول تصویری و حاشیه صوتی جذابی که از موسیقی‌های عموماً ایرانی انتخاب شده بود، حال و هوای ویژه‌ای به جشنواره دادند. اجرای محمدرضا شهیدی‌فر هم کاملاً به اندازه و متناسب با تسلطی بود که از این مجری باسابقه انتظار می‌رفت. شهیدی‌فر نه خیلی جدی و عبوس مراسم را اجرا می‌کرد و نه شوخی‌هایش از چهارچوب شخصیت و فضای حاکم بر جشنواره‌ای مثل فجر بیرون می‌زد. حضور کامل هیئت داوران بر روی استیج و معرفی برندگان توسط خود ایشان نیز یکی دیگر از پیشرفت‌های جشنواره فجر بود که این رویداد را گامی دیگر به استاندارد رقابت‌های معتبر جهانی نزدیک کرد.
نکته عجیب و آزار دهنده برگزاری اختتامیه اما، مانند سال‌های اخیر، فریادهای پرشمار و ناموجه برخی حضار بود که بعضاً واکنش و شوخی‌های افراد روی استیج را به همراه داشت. به نظر می‌رسد جشنواره فجر چندسالی است که درگیر یک اختشاش و بلوای خودساخته شده و معضل طنین انداز شدن فریادهای بی‌نظم و توجه‌طلب در سالن هنگام اعلام جوایز اصلی پدیده‌ای فرهنگی است که دست‌اندرکاران جشنواره نمی‌توانند چاره‌ای برایش بیندیشند و باید توسط خود حضار رعایت شود.
اثر ملی: «بیست و سه نفر»
احتمالاً ماندگارترین قاب اختتامیه جشنواره سی‌وهفتم فجر را باید تقدیر از عوامل فیلم «بیست و سه نفر» مهدی جعفری بدانیم؛ جایی که بیست و سه آزاده جنگ تحمیلی همراه با بیست و سه بازیگر نقش‌های خودشان به روی سن آمدند و پس از تقدیر ویژه گوهر خیراندیش از عوامل این فیلم، مجتبی فرآورده (تهیه کننده اثر) سیمرغ زرین بهترین فیلم از نگاه ملی را از وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی دریافت کرد؛ سایر عوامل و بازیگران نیز هدایایی به رسم یادبود گرفتند. حضور ملاصالح و تشویق‌های ایستاده و ممتد حضار برای آزادگان و عوامل این فیلم از باشکوه‌ترین بخش‌های مراسم اختتامیه بود.
«مسخره باز»ی همایون غنی‌زاده
یکی از فیلم‌هایی که به شدت مورد توجه داوران قرار گرفته بود، «مسخره باز» همایون غنی‌زاده بود. این فیلم که علاوه بر حضور در بخش نگاه نو، در بخش سودای سیمرغ نیز حاضر بود، در نهایت موفق شد یکی از پرافتخارترین حضورهای یک فیلم کار اولی را رقم بزند و در مجموع با چهار جایزه سیمرغ بلورین بهترین فیلم نگاه نو، بهترین جلوه‌های ویژه بصری برای جواد مطوری، بهترین بازیگر نقش مکمل مرد برای علی نصیریان و بهترین فیلم از نگاه هنر و تجربه جزو موفق‌ترین آثار جشنواره لقب گرفت. این در حالی بود که معلوم نشد به چه دلیلی همایون غنی‌زاده از شرایط ناراضی بود.
غنی‌زاده در هنگام اهدای جایزه بهترین فیلم نگاه نو، به سبک ماجرای مشهور امتناع مالون براندو از دریافت جایزه اسکار و فرستادن دختر سرخپوست، از حضور روی سن خودداری کرد و پسر جوانی به نام خیال محمد را روی سن فرستاد که، علاوه بر ذکر نکاتی کلی درباره مسائل مربوط به مهاجرین، نامه‌ای از غنی‌زاده را هم قرائت کرد. در این نامه آمده بود: «کارگردان برگزیده باید موفق شده باشدکه نگاه نو و جدیدی را در جشنواره تزریق کند. حال آن‌که آن‌چه می‌بینیم حکایت از عدم موفقیت اینجانب، کارگردان «مسخره باز» در تزریق نگاه نو به جشنواره است. لذا با ابراز خرسندی از ایجاد فرصت حضور در جشنواره امسال اینجانب همایون غنی‌زاده از پذیرفتن این جایزه معذورم. امید که در دوره‌های دیگری کارگردان مقبول‌تری برای جشنواره باشیم».
الگوبرداری هنرمندان ایرانی از چهره‌های مشهور جهان فی‌نفسه هیچ اشکالی ندارد، اما در باب این حرکت غنی‌زاده دو نکته قابل ذکر است. نخست آن‌که مارلون براندو اساساً در مراسم اسکار حضور نیافته بود و به هیچ بهانه دیگری هم روی سن نیامد؛ همچنین این هنرمند اسطوره‌ای با فرستادن دختر سرخپوست به روی صحنه اسکار قصد انتقال پیامی مهم و مطالبه‌ای اخلاقی و انسانی را داشت؛ درحالی که در متنی که توسط خیال محمد قرائت شد، اصلاً مشخص نبود که چه نکته‌ای در باب رفتار با مهاجران مد نظر غنی‌زاده بوده که این فرد را بجای خودش فرستاده است؟ دومین نکته تاسف‌آور نیز به سیمرغ دوم کارگردان «مسخره باز» برای بهترین فیلم هنر و تجربه مربوط می‌شد. جایی که غنی‌زاده روی سن رفت، ابتدا از دریافت سیمرغ سرباز زد و در کمال تعجب وقتی پشت میکروفون ایستاد اظهار داشت که سلیقه شخصی‌اش را اعمال می‌کند و سیمرغ نگاه نو را دوست نداشته و نگرفته، درحالی که سیمرغ هنر و تجربه را دوست دارد و می‌گیرد! او سپس برگشت و سیمرغش را از مهرزاد دانش گرفت. به نظر می‌رسد انتظار کارگردان «مسخره باز» حضور کامل فیلمش در بخش اصلی (و شرکت نکردنش در بخش نگاه نو) بوده که این موضوع به وضوح با قواعد جشنواره در تضاد است. بهتر است کنکاش بیشتر در باب این قبیل رفتارها به افکار عمومی و صاحب‌نظران سپرده شود.
بازنده اصلی این حرکت همایون غنی‌زاده اما صدا و سیما بود که با تبلیغات زیاد از قبل وعده پخش زنده این مراسم را داده بود؛ اما در زمان سخنرانی غنی‌زاده، به خیال این‌که ممکن است او سخنی برخلاف موازین بر زبان بیاورد، ناگهان تصویر قطع و سخنان ناگزیر مجری برنامه را روی آنتن فرستاد. به نظر می‌رسد تلویزیون ملی در این اقدامش از دو جهت دچار اشتباه شده؛ نخست آن‌که مسئولین رسانه ملی بی‌اعتمادی‌شان به اهالی سینما و کارگردانی مثل غنی‌زاده را نشان دادند، و البته کارایی این عمل عجولانه، بی‌اعتمادی بینندگان نسبت به رسانه ملی و دلزدگی مخاطبان را به همراه داشت. دوم این‌که غنی‌زاده هیچ حرف خارج از عرفی بر زبان نیاورد، اما ظرف چند دقیقه فضای مجازی پر شده بود از کلیپ‌های سخنان این کارگردان. در واقع، بر اثر یک اشتباه ساده تلویزیون، کارگردانی که به اعتقاد بسیاری از کارشناسان به جشنواره بی‌احترامی کرده بود، خیلی زود به پربازدیدترین هنرمند مراسم اختتامیه در شبکه‌های اجتماعی تبدیل شد.
سیمرغ‌های بی‌سودا
اختتامیه سی‌وهفتمین جشنواره فیلم فجر شامل تجلیل از برگزیدگان بخش‌های فرعی‌تر هم بود که عموماً هنرمندانی قدرشناس و کم‌ادعا بودند. در بخش بهترین فیلم کوتاه داستانی سیمرغ بلورین به محمد کارت برای فیلم «بچه خور» اهدا شد؛ فیلمی تحسین شده که جوایز پرتعدادی را در ماه‌های گذشته از آن خود کرده است. در حوزه سینمای مستند (سینما حقیقت) سیمرغ بلورین جشنواره فجر، برای مستند «بهارستان خانه ملت» به بابک بهداد اعطا شد و سیمرغ بهترین پویانمایی یا انیمیشن نیز به اشکان رهگذر، سازنده انیمیشن «آخرین داستان»، رسید.
«رد خون»، فنی‌ترین فیلم
در بخش سیمرغ‌های فنی فیلم «ماجرای نیمروز؛ رد خون» با سه سیمرغ بلورین بسیار موفق ظاهر شد و دو فیلم «متری شیش و نیم» و «غلامرضا تختی» هرکدام با دو سیمرغ در جایگاه دوم قرار گرفتند. «قصر شیرین»، «مسخره‌باز» و «شبی که ماه کامل شد» هم با یک جایزه پا به بخش‌های اصلی گذاشتند. عوامل فیلم «رد خون» موفق شدند در رشته‌های بهترین جلوه‌های ویژه میدانی (ایمان کرمیان)، بهترین طراحی لباس (محمدرضا شجاعی) و بهترین صداگذاری (مهرشاد ملکوتی) سیمرغ بلورین را از آن خود کنند. در طراحی صحنه و فیلمبرداری نیز به ترتیب کیوان مقدم و حمید خضوعی ابیانه برای فیلم «غلامرضا تختی» موفق به دریافت سیمرغ شدند. حمید خضوعی ابیانه با این جایزه نام خود را، در کنار محمود کلاری، به عنوان پرافتخارترین فیلمبردار تاریخ جشنواره فجر با چهار سیمرغ بلورین ثبت کرد. او در سال‌های گذشته سه بار موفق شده بود برای فیلم‌های «این‌جا چراغی روشن است» و «خیلی دور، خیلی نزدیک» رضا میرکریمی، و «پابرهنه در بهشت» بهرام توکلی به سیمرغ فیلمبرداری دست پیدا کند.
ایرج شهزادی در رشته صدابرداری و بهرام دهقانی در تدوین نیز دو هنرمندی بودند که برای کار در فیلم «متری شیش و نیم» سعید روستایی موفق به دریافت سیمرغ بلورین شدند. همچنین ایمان امیدواری برای فیلم «شبی که ماه کامل شد» در رشته گریم، و امین هنرمند در رشته موسیقی متن برای فیلم «قصر شیرین» سیمرغ بلورین را به خانه بردند. جایزه ایمان امیدواری تا حدودی قابل پیش‌بینی بود، اما عموم کارشناسان کریستف رضاعی را برای دو فیلم «ناگهان درخت» صفی یزدانیان و «سال دوم دانشکده من» رسول صدر عاملی شانس اول سیمرغ موسیقی می‌دانستند که این‌چنین نشد.
بازیگری، همچنان پرحرف و حدیث
از شروع اعلام برندگان بخش بازیگری، جشنواره حال و هوایی پرشورتر به خود گرفت و در واقع مرحله جدیدی از رقابت آغاز شد. در بخش بهترین بازیگر نقش مکمل مرد، مطابق پیش‌بینی‌ها، فرشته صدر عرفایی برای بازی کم‌نظیرش در نقش مادر عبدالمالک و عبدالحمید فیلم «شبی که ماه کامل شد»، با اقتدار سیمرغ بلورین را از آن خود کرد. در بخش بازیگر نقش مکمل مرد اما، درحالی که پیش‌بینی می‌شد جایزه یا به جواد عزتی، برای بازی‌های عالی‌اش در دو فیلم «ماجرای نیمروز؛ رد خون» و «جاندار» و یا به نوید محمدزاده برای «متری شیش و نیم» برسد، این علی نصیریان بود که به سیمرغ دست یافت. با توجه به چشم‌پوشی هیئت داوران از عزتی و محمدزاده، و نیز سابقه اهدای جایزه نقش مکمل مرد به جمشید هاشم‌پور در سال گذشته، برای نقش کوتاهش در «دارکوب» بهروز شعیبی، این نگاه به وجود آمده که بازیگری نقش مکمل مرد بیشتر از آن‌که سیمرغی رقابتی باشد، انتخابی تشریفاتی و فرمایشی برای تجلیل از پیشکسوتان عرصه سینماست.
در بخش بازیگران اصلی اما ابتدا الناز شاکردوست، درحالی که به شدت از انتخابش ذوق زده شده بود، برای ایفای نقش فائزه منصوری در فیلم «شبی که ماه کامل شد» به سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اصلی زن دست یافت. این بخش هم، به دلیل نامزد نشدن بازیگرانی مانند پریناز ایزدیار برای «سرخپوست» نیما جاویدی و نگار جواهریان برای «طلا» پرویز شهبازی و نیز انتخاب نشدن بازیگری مانند مهناز افشار که با بازی نقش اول سه فیلم در جشنواره حضور داشت، محل حرف و حدیث‌های فراوانی بود.
جذاب‌ترین رقابت اما به بخش بازیگری نقش اصلی مرد باز می‌گشت؛ جایی که نامزدها نامدارتر از همیشه بودند. علاوه بر نامزد شدن امین حیایی برای فیلم «درخونگاه»، پیمان معادی، که نقش اول فیلم «ناگهان درخت» را هم بازی کرده بود، برای «متری شش و نیم» نامزد شده بود و حامد بهداد برای ایفای نقش متفاوتش در «قصر شیرین» دیگر نامزد پرامید این بخش به حساب می‌آمد. مهم‌ترین شانس بازیگری نقش اول مرد اما نوید محمدزاده بود که بازی ویژه‌اش در «سرخپوست» حسابی به دل مخاطبان سینما نشسته بود. محمدزاده که دو سیمرغ بلورین نقش مکمل را در کارنامه دارد و سال گذشته هم با فیلم «مغزهای کوچک زنگ زده» نامزد سیمرغ بازیگری مرد بود، در سال‌های اخیر همواره با اتهام به تکرار افتادن مواجه بوده و با «سرخپوست» کاملاً از پوسته نقش‌های قبلی‌اش درآمده بود. با این حال در پایان این هوتن شکیبا، بازیگر سرشناس و پرافتخار عرصه تئاتر، بود که توانست سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اصلی مرد را برای بازی در نقش عبدالحمید فیلم «شبی که ماه کامل شد» از آن خود کند. نکته جالب این در مورد سیمرغ‌های شاکردوست و شکیبا این است که در سی‌وشش دوره اخیر جشنواره فجر تنها زوج هنری برنده سیمرغ برای ایفای نقش زوجی در یک فیلم، محمدرضا فروتن و هدیه تهرانی برای فیلم «قرمز» فریدون جیرانی بودند که حالا یک زوج دیگر را در کنار خود میبینند.
پیش‌بینی عجیب فراستی و آماده‌باش تلویزیون
نکته عجیبی که بلافاصله پس از پایان مراسم اختتامیه در شبکه‌های اجتماعی دست به دست شد، پیش‌بینی مسعود فراستی، منتقد سرشناس برنامه «هفت»، یک شب قبل از اعلام جوایز روی آنتن زنده تلویزیون بود. فراستی، طی سخنانی در برنامه «هفت»، صراحتاً اعلام کرد که فکر می‌کند قرار است جوایز بازیگری به بازیگران فیلم «شبی که ماه کامل شد» اهدا شود و درحالی که سیمرغ بازیگری مرد حق نوید محمدزاده برای «سرخپوست» و «متری شیش و نیم» است، وای بر جشنواره و هیئت داوران اگر پیش‌بینی فراستی درست باشد. این اظهارنظر جنجالی که مو به مو درست از آب درآمده بود، در حالی به بحث داغ شبکه‌های اجتماعی تبدیل شد که کارگردان تلویزیونی مراسم هم پیش از اعلام هر جایزه به وضوح برنده آن جایزه را بارها به تصویر می‌کشید و همین امر باعث ایجاد این شائبه شد که رسانه ملی کاملاً در جریان برندگان سیمرغ‌ها بوده است. احتمالاً در روزهای آتی باید منتظر واکنش تلویزیون به این موضوع و دیگر حواشی پوشش تصویری جشنواره باشیم.
شبی که کلکسیون فیلم آبیار کامل شد
از میان سه رشته اصلی بهترین فیلمنامه، بهترین کارگردانی و بهترین فیلم دو سیمرغ آخر به ترتیب به نرگس آبیار و محمد حسین قاسمی، زوج هنری سازنده فیلم «شبی که ماه کامل شد»، رسید. سیمرغ بهترین فیلمنامه هم به محسن قرایی و محمد داودی برای فیلمناهم «قصر شیرین» رضا میرکریمی اهدا شد. به این ترتیب فیلم «شبی که ماه کامل شد» که با سیزده نامزدی پیشتاز بود، با شش سیمرغ بلورین در رشته‌های مختلف، که پنج مورد آن به شاخه‌های اصلی و بازیگری اختصاص داشت، موفق‌ترین فیلم جشنواره لقب گرفت. فیلم‌های «مسخره باز» همایون غنی‌زاده و «ماجرای نیمروز؛ رد خون» محمدحسین مهدویان هم با چهار جایزه مشترکاً در جایگاه دوم ایستادند.
نکته جالب در مورد تعداد سیمرغ‌ها این بود که محمدرضا شجاعی در رشته طراحی لباس برای دو فیلم «ماجرای نیمروز؛ رد خون» و «شبی که ماه کامل شد» نامزد سیمرغ شده بود و در هنگام اعلام جوایز برای فیلم دوم برنده سیمرغ معرفی شد؛ درحالی که ساعاتی پس از پایان مراسم روابط عمومی جشنواره، با انتشار تصویر دیپلم افتخار این هنرمند، اعلام کرد که شجاعی برای فیلم «رد خون» برنده جایزه شده است.
آرای مردمی و جایزه هیئت داوران برای دلجویی
دو سیمرغ دیگر جشنواره که در دقایق پایانی مراسم اختتامیه به برگزیدگان اعطا شد هم باعث مناقشه‌هایی در شبکه‌های اجتماعی و محافل سینمایی شد. فیلم تحسین شدن «سرخپوست» ساخته نیما جاویدی که به نظر می‌رسید شانس زیادی برای پیشتازی در جشنواره داشته باشد، بازنده بزرگ این رقابت لقب گرفت و بدون سیمرغ در حال ترک مراسم بود که اعلام شد جایزه ویژه هیئت داوران به جاویدی تعلق گرفته است. همچنین سیمرغ بهترین فیلم از نگاه مردمی به «متری شیش و نیم» سعید روستایی اعطا و با عصبانیت این کارگردان، و انتقادش از عدم امکان ملاقات با وزیر ارشاد، همراه بود.
نکته عجیب دیگر این بود که دو فیلم اول آرای مردمی، یعنی «سرخپوست» و «متری شیش و نیم» روی هم فقط دو سیمرغ اصلی را به دست آوردند و فیلم‌های چهارم و پنجم این فهرست، یعنی «شبی که ماه کامل شد» و «ماجرای نیمروز؛ رد خون» مجموعا موفق به دریافت ده سیمرغ بلورین شدند. این موضوع، که ظاهراً حاکی از اختلاف نظرات هیئت داوران جشنواره و مردم است، به یکی از داغ‌ترین بحث‌های شبکه‌های اجتماعی در یکی دو روز اخیر تبدیل شده است.
