در این شماره مروری کوتاه خواهیم داشت بر زندگی و کارنامه نادر طالب زاده از مهم‌ترین مستندسازان ایرانی که شاید کمتر از ایشان سخن گفته شده است.
حدود یک دهه است که فیلم‌های مستند در ایران بیشتر از قبل جدی گرفته می‌شوند و اخیرا معرفی مستند «در جستجوی فریده» به عنوان نماینده کشورمان در اسکار، باعث شد توجه‌ها به آثار مستند حسابی جلب شود. با این حال، مستندسازی در ایران سابقه زیادی دارد و در دهه‌های گذشته هم مستندسازان، با کمترین بودجه و درآمد ممکن و بدون این‌که حتی شهرت و اقبال عمومی فیلمسازان داستانی را همراه خود ببینند، خالصانه مشغول تلاش برای بازنمایی واقعیت در قاب تصویر بوده‌اند. در این مطلب به مرور زندگی و کارنامه برخی از مهم‌ترین مستندسازان ایرانی می‌پردازیم که کمتر در فضاهای عمومی از ایشان سخن گفته شده است...
چهره موثر فرهنگی
یکی از مشهورترین چهره‌های مستندسازی در تاریخ ایران، بی‌تردید، نادر طالب‌زاده، متولد ۱۳۳۲ در تهران، است که نقش مهمی در آموزش مستندسازی و شکوفایی این رشته در دهه هفتاد ایفا کرده. علاوه بر این، نام نادر طالب‌زاده بخاطر تلاش‌هایش در زمینه بنیان‌گذاری جشنواره مردمی فیلم عمار و تاسیس شبکه افق نیز در تاریخ رسانه‌های ایران بعد از انقلاب ماندگار شده. او که تحصیلات خود را در دانشگاه‌های معتبر راندولف میکن و کلمبیا در رشته‌های ادبیات انگلیسی و کارگردانی سینما سپری کرده، از سال ۵۹ با مستندسازی در صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران کارش را رسما آغاز کرد و تاکنون در نقش‌های مختلفی از جمله تهیه‌کننده، مجری، روزنامه‌نگار و کارگردان آثار مستند و داستانی ظاهر شده است. او مواردی مانند تدریس در مرکز اسلامی آموزش فیلمسازی، مدیریت مرکز تحقیقات و مطالعات سینمایی، معاونت سینمایی وزارت فرهنگ و ارشاد و دبیری در جنشواره فیلم عمار و کنفرانس بین‌المللی افق نو را هم در کارنامه دارد.
علایق طالب‌زاده در مستندسازی عموما حول دو محور ادیان و سیاست می‌چرخد؛ به طوری که تقریبا تمامی آثارش یا موضوعی دینی دارند و یا مسئله‌ای مهم در عرصه سیاست جهانی، با تمرکز بر امپریالیسم آمریکا، را پیگیری می‌کنند. «ایالات متحده؛ شمارش معکوس» یکی از مهم‌ترین آثار طالب‌زاده محسوب می‌شود که به نقد سیاست‌های دولتمردان آمریکایی، وضع فعلی این کشور، تنزل سیاست‌های رایج آمریکا، نظرات مردم، منتقدان و کارشناسان درباره سیاست‌های آمریکا و نسبت این سیاست‌ها با جمهوری اسلامی ایران اختصاص دارد. طالب‌زاده برای این مستند رنج سفری پنج ماهه را در ده ایالت آمریکا بر خود هموار ساخته و ضمن ضبط حدود ۷۰۰ دقیقه مصاحبه با بیش از ۱۰۰ نفر، مستندی سی قسمتی ساخته که نشان می‌دهد ایالات متحده هم مانند شوروی رو به سوی زوال و فروپاشی دارد.
«ما آن‌جا بودیم» نام دیگر مستند مهم نادر طالب‌زاده در رابطه با آمریکاست که با محوریت حادثه یازده سپتامبر، به گفتگو با مردم، تحلیل‌گران و شاهدان عینی این حادثه می‌پردازد و به دنبال واکاوی نقش مسلمانان و صهیونیست‌ها در این واقعه است. طالب‌زاده مستند «مهمان کلمبیا» را هم در ایالات متحده و با موضوع حواشی سفر محمود احمدی‌نژاد، رییس جمهور پیشین ایران، به آمریکا و سخنرانی او در دانشگاه کلمبیا در سال ۲۰۰۷ ساخته. «ساعت ۲۵» دیگر اثر مستند اپیزودیک او با موضوع آمریکاست که در ده قسمت به موضوعاتی از قبیل بیکاری، افزایش سرسام‌آور بی‌خانمان‌ها در این کشور، تعطیلی کارخانه‌ها و نقش کلیسا و نفوذ وهابیت در ایالات متحده می‌پردازد.
خنجر و شقایقبخش درخشان کارنامه طالب‌زاده در ایران به همکاری‌های او با شهید مرتضی آوینی مربوط است که پروژه سینمایی «مسیح» با متنی از آوینی و «خنجر و شقایق» با موضوع مسلمانان بوسنیایی و وضعیت آن‌ها در دوران جنگ از مهم‌ترین آن‌هاست. طالب‌زاده مستند «والعصر» را هم در سال ۱۳۶۲ ساخته که یکی از متفاوت‌ترین و شاخص‌ترین مستندهای تاریخ ایران به شمار می‌رود. این مستند پرمخاطره به عملیات خیبر، پروژه عظیم مهندسی جنگ در این عملیات و احداث جاده اضطراری سیزده کیلومتری سیدالشهداء توسط گروه از جان گذشته رزمندگان معروف به «سنگرسازان بی‌سنگر» می‌پردازد. طالب‌زاده در عرصه داستانی هم فعالیت‌هایی داشته که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به مجموعه تلویزیونی «بشارت منجی» با روایت داستان زندگی حضرت عیسی (ع) از دریچه انجیل برنابا، در سیزده قسمت تولید و در سال ۱۳۸۹ از شبکه یک سینما پخش شده است.
