در این مطلب به مهم‌ترین آمار و رکوردهای تاریخ سی‌وشش ساله جشنواره فجر و معرفی پرافتخارترین فیلم‌ها و هنرمندان در عرصه‌های مختلف خواهیم پرداخت.
در آستانه چهلمین سالروز پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی جشنواره فیلم فجر نیز به روزهای پایانی سی‌وهفتمین دوره خود رسیده و تب و تاب معرفی برندگان و اهدای سیمرغ‌های بلورین بالا گرفته است. نامزدی و کسب سیمرغ جشنواره فجر از یک سو بخاطر تاریخ‌سازی و کسب اعتبار برای هنرمندان اهمیت دارد و از سوی دیگر کمک شایانی به فروش فیلم‌ها در گیشه سال آینده می‌کند. در میان انبوه نام‌های برنده سیمرغ در تاریخ جشنواره عده‌ای از دنیا رفته، عده‌ای به فراموشی سپرده شده و گروهی دیگر همچنان مشغول کارند و امید دارند ویترین افتخارات خود را درخشان‌تر کنند. در این مطلب به مهم‌ترین آمار و رکوردهای تاریخ سی‌وشش ساله جشنواره فجر و معرفی پرافتخارترین فیلم‌ها و هنرمندان در عرصه‌های مختلف خواهیم پرداخت...
جشنواره‌ای رو به تکامل
نخستین دوره جشنواره فیلم فجر سه سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی و در سال ۱۳۶۱ برگزار شد و از آن زمان تا امروز که سی‌وهفتمین دوره در حال برگزاری است، دستخوش تغییرات فراوانی شده. این رویداد سینمایی که توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بنیاد سینمایی فارابی مدیریت می‌شود، از آغاز تا سال ۷۴ فقط ملی بود و از سال ۷۴ تا ۹۳ در دو بخش سینمای ایران و بین‌الملل برگزار می‌شد. بخش بین‌الملل از جشنواره سی‌وسوم از بخش ملی جدا و به زمان دیگری موکول شد و امروز بخش اصلی جشنواره به مسابقه سینمای ایران اختصاص دارد.
جشنواره فیلم فجر، در طول این سی‌وهفت دوره، آزمون و خطاهای متعددی را به خود دیده که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به اضافه شدن سیمرغ‌هایی مانند بهترین فیلمنامه اقتباسی، بهترین فیلم ویدئویی، بهترین فیلم اول و دوم، لوح زرین بخش‌های مختلف (در هفت دوره نخست) و سپس حذف آن‌ها اشاره کرد. بخش‌های اصلی رقابت جشنواره ملی فجر اما به طور تخصصی از دوره بیست‌وششم جدا نامگذاری شدند؛ به طوری که امروزه شاخه‌های اصلی جشنواره عبارتند از بخش‌های سودای سیمرغ، نگاه نو، سینما حقیقت، پویانمایی، تبلیغات و بخش هنر و تجربه. همچنین سیمرغ بلورین بهترین فیلم از نگاه تماشاگران یکی از مهم‌ترین سیمرغ‌های سال‌های اخیر محسوب می‌شود که تاثیر مهمی در گیشه داشته و چند سالی است به طور مستقیم با رای مخاطبان انتخاب می‌شود. دو جایزه رایج که از میان جوایز مختلف جشنواره فیلم فجر باقی مانده‌اند هم سیمرغ بلورین و دیپلم افتخار جشنواره هستند که اولی در تمام رشته‌ها و دومی، به صلاحدید هیئت داوران، در برخی رشته‌ها به هنرمندان برتر اعطا می‌شود.
پیرترین و جوان‌ترین
به لحاظ سن و سال رقیه چهره آزاد مسن‌ترین برنده سیمرغ جشنواره فجر محسوب می‌شود که در سن هشتاد و یک سالگی بخاطر بازی به‌یادماندنی‌اش در فیلم «مادر» مرحوم علی حاتمی موفق به دریافت سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اصلی زن از هشتمین دوره این رقابت سینمایی در سال ۱۳۶۸ شد. جوان‌ترین بازیگر برنده سیمرغ بلورین هم حسین عابدینی است که در سن بیست سالگی و برای بازی در فیلم «باران» مجید مجیدی توانست سیمرغ را از هیئت داوران نوزدهمین جشنواره فیلم فجر در سال ۱۳۷۹ دریافت کند. البته اگر دیپلم‌های افتخار را هم ملاکی برای موفقیت در جشنواره در نظر بگیریم، جوان‌ترین برنده جایزه بازیگری فجر مهدی اسدی است که، در دوازده سالگی و برای فیلم «بهار» ابوالفضل جلیلی، موفق به دریافت دیپلم افتخار از چهارمین دوره جشنواره فیلم فجر شده بود.
سیمرغ برای استعدادهای جوان زن
دیگر نکته جالب توجه در مورد بخش بازیگری زن جشنواره فیلم فجر این است که سه بانوی بازیگر، که اتفاقا هر سه از خانواده‌هایی هنردوست و سینمایی بوده‌اند، در سنین نوجوانی و جوانی موفق به دریافت سیمرغ شده‌اند. گلشیفته فراهانی در چهارده سالگی و برای فیلم «درخت گلابی» داریوش مهرجویی موفق به دریافت سیمرغ بلورین از جشنواره شانزدهم شد و جوان‌ترین زن برنده سیمرغ بازیگری نقش اول تا به امروز محسوب می‌شود. ترانه علیدوستی در هجده سالگی و برای بازی در فیلم «من ترانه پانزده سال دارم» رسول صدر عاملی سیمرغ بلورین را از بیستمین دوره جشنواره دریافت کرد و باران کوثری نیز در بیست و یکی سالگی موفق به دریافت سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اصلی زن در بیست و پنجمین دوره جشنواره، برای فیلم «خون بازی» رخشان بنی اعتماد و محسن عبدالوهاب، شد.
موارد عجیب پرستویی و معتمد آریا
در عرصه بازیگری پرویز پرستویی و فاطمه معتمد آریا پرافتخارترین بازیگران تاریخ جشنواره فیلم فجر محسوب می‌شوند؛ دو بازیگری که در ویترین افتخاراتشان دو سیمرغ پیاپی بازیگری نقش اصلی را دارند. پرویز پرستویی از جهت تعداد سیمرغ‌های بازیگر نقش اصلی هم رکورددار بلامنازع این عرصه است. او تا کنون چهار بار و برای سه فیلم از ابراهیم حاتمی‌کیا به نام‌های «آژانس شیشه‌ای»، «به نام پدر» و «بادیگارد»، و نیز بازی ماندگارش در «بید مجنون» مجید مجیدی موفق به دریافت سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول مرد شده و بعید است به این زودی کسی به رکوردش دست پیدا کند. پرستویی همچنین دیپلم افتخار بهترین بازیگر نقش مکمل مرد برای «دیار عاشقان» در سال ۶۲، دیپلم افتخار بهترین بازیگر نقش اصلی مرد برای «لیلی با من است» در سال ۷۵، و جایزه ویژه هیئت داوران برای بازیگری نقش اصلی مرد در «مارمولک» کمال تبریزی را هم در کارنامه دارد و با اقتدار پرافتخارترین بازیگر تاریخ جشنواره محسوب می‌شود. در بخش بازیگری نقش مکمل مرد نیز سعید پورصمیمی با سه سیمرغ بلورین، برای فیلم‌های «تحفه‌ها»، «پرده آخر» و «ناخدا خورشید»، پرافتخارترین بازیگر مرد جشنواره است.
در بخش بازیگری زن، در مجموع دو شاخه اصلی و مکمل، فاطمه معتمد آریا با چهار سیمرغ بلورین رکورددار است و حتی شانس بهبود بخشیدن رکورد خودش در جشنواره امسال را هم دارد. معتمد آریا دو بار در جشنواره‌های یازدهم برای فیلم «یک بار برای همیشه» سیروس الوند و «همسر» مهدی فخیم زاده سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اصلی زن را به دست آورده و دو بار دیگر هم همین سیمرغ را در شاخه مکمل، برای فیلم‌های «برهوت» محمدعلی طالبی و «مسافران» بهرام بیضایی، از آن خود کرده است. در بخش سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اصلی زن بازیگرانی مانند لیلا حاتمی، پروانه معصومی، هدیه تهرانی، باران کوثری و مریلا زارعی، همگی با دو سیمرغ بلورین، در کنار فاطمه معتمد آریا قرار دارند.
رشته‌های فنی و پیشتازی روزبهانی
در تمام شاخه‌های فنی سیمرغ بلورین جشنواره فجر محسن روزبهانی، طراح نام آشنای جلوه‌های ویژه سینمای ایران، با ۹ سیمرغ بلورین پرافتخارترین هنرمند محسوب می‌شود. در صداگذاری محمدرضا دلپاک با هشت سیمرغ در جایگاه دوم قرار دارد و در عرصه چهره پردازی سعید ملکان و عبدالله اسکندری هرد و با شش سیمرغ دیگر هنرمندان پرافتخار جشنواره هستند. از دیگر چهره‌های درخشان در بخش‌های فنی می‌توان به جهانگیر میرشکاری در بخش صدابرداری با پنج سیمرغ، محمود کلاری در فیلمبرداری، هایده صفی‌یاری و حسین زندباف در تدوین، امیر اثباتی و ایرج رامین‌فر در طراحی صحنه و لباس، و حسین علیزاده، مجید انتظامی و محمدرضا علیقلی در موسیقی همگی با چهار سیمرغ بلورین جشنواره فجر اشاره کرد.
درخشش مداوم سه چهره خلاق
ابراهیم حاتمی‌کیا، کارگردان باسابقه ایرانی، تنها فیلمسازی محسوب می‌شود که فیلم ماندگارش «آژانس شیشه‌ای» ۹ سیمرغ بلورین از شانزدهمین دوره جشنواره به دست آورده و از این جهت به تنهایی در جایگاه نخست قرار دارد. پس از آن، فیلم‌های «پرده آخر»، «بوی کافور، عطر یاس»، «دوئل» و «رستاخیر» همگی با هشت سیمرغ در جایگاه بعدی قرار دارند. در عرصه سیمرغ بهترین فیلم نیز حاتمی‌کیا تاکنون به عنوان کارگردان پشت دوربین پنج فیلم ایستاده که آن فیلم‌ها در نهایت موفق به دریافت سیمرغ بلورین بهترین فیلم شده‌اند و عبارتند از «مهاجر»، «از کرخه تا راین»، «آژانس شیشه‌ای»، «به رنگ ارغوان» و «به نام پدر».
از جهت سیمرغ‌های کارگردانی اما مجید مجیدی با چهار سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی، برای فیلم‌های «بچه‌های آسمان»، «باران»، «بید مجنون» و «آواز گنجشک‌ها»، پرافتخارترین است. در این شاخه هم ابراهیم حاتمی‌کیا با سه سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی، برای فیلم‌های «آژانس شیشه‌ای»، «به رنگ ارغوان» و «به وقت شام»، در جایگاه دوم قرار دارد. در عرصه فیلمنامه نویسی پرافتخارترین نویسنده ایرانی کامبورزیا پرتوی است که چهار بار موفق به دریافت سیمرغ بلورین بهترین فیلمنامه، برای فیلم‌های «کافه ترانزیت»، «من ترانه پانزده سال دارم»، «فراری» و «کامیون»، از این جشنواره شده است.
